وبلاگ

دانشگاه آزاد اسلامي

واحد كرمانشاه

دانشكده تحصيلات تكميلي

پايان‌نامه جهت دريافت كارشناسي ارشد رشته زبان و ادبيات فارسي (M.A)

عنوان:

بررسي اعداد مقدس در آثار عرفاني سبك عراقي

استاد راهنما:

دكتر مالك شعاعي

برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده درج نمی گردد

تکه هایی از متن به عنوان نمونه :

فهرست

عنوان                                                                                                                             شماره صفحه

چكيده:…………………………………………………………………………………………………………………………. 1

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………… 2

فصل اول

كليات

1-1- اهداف تحقيق:………………………………………………………………………………………………………… 6

1-2- سوالات………………………………………………………………………………………………………………… 6

1-3- فرضيه‌ها……………………………………………………………………………………………………………….. 7

1-4- پيشينه‌…………………………………………………………………………………………………………………… 7

1-5- روش تحقيق …………………………………………………………………………………………………………. 7

فصل دوم

بررسي عدد هفت درآثار عرفاني سبك عراقي

2-1- راز و رمز عدد هفت:……………………………………………………………………………………………….. 9

2-2- هفت در میان مردمان باستان………………………………………………………………………………………. 9

2-3- آتشكده‌هاي ايران باستان………………………………………………………………………………………….. 10

2-4- فلسفه عدد مقدس هفت نزدایرانیان…………………………………………………………………………….. 10

2-5- عدد هفت در کتب مذهبی ……………………………………………………………………………………….. 11

2-6- عدد هفت در سایر ادیان:…………………………………………………………………………………………. 11

2-7- نمود هفت در دين اسلام:…………………………………………………………………………………………. 12

2-7-1- در قرآن احاديث و روايات:………………………………………………………………………………….. 12

2-7-2- سبع و سبعه در قرآن: ‌…………………………………………………………………………………………. 12

2-7-3- عدد هفت در روايات:………………………………………………………………………………………….. 15

2-7-4- هفت در عرفان اسلامی:……………………………………………………………………………………….. 17

2-7-5- مجالس سبعه:…………………………………………………………………………………………………….. 17

2-7-6- هفت در ضرب المثل‌ها:……………………………………………………………………………………….. 17

2-8- هفت در باور و فرهنگ عامه ایرانیان :…………………………………………………………………………. 18

2-9- نفوذ هفت مقدس ایرانی در نزد ملتهای دیگر:……………………………………………………………….. 18

2-10- بعضی از موارد نفوذ عدد مقدس هفت ایرانی در دین اسلام:……………………………………………. 19

2-11- هفت در فرهنگ عامه:……………………………………………………………………………………………. 19

2-12- نمودهای آیینی عدد هفت در هفت سین:……………………………………………………………………. 21

2-13- هنر را به هفت دسته تقسيم كرده‌اند كه عبارتند از: ………………………………………………………… 22

2-14- هفت در داستان­ها:………………………………………………………………………………………………… 22

2-15- هفت خوان:………………………………………………………………………………………………………….. 23

2-16- هفت اجرام یا هفت سیاره:……………………………………………………………………………………….. 23

2-17- هفت در ادب فارسی:……………………………………………………………………………………………… 24

فصل سوم

بررسي عدد چهل (چهل، چل و اربعين)

درآثار عرفاني سبك عراقي

3-1- راز و رمز عدد چهل:………………………………………………………………………………………………. 61

3-1-1- در ايران باستان: …………………………………………………………………………………………………. 61

3-2- چهل در اسلام:………………………………………………………………………………………………………. 62

3-2-1- در قرآن احاديث و روايات:………………………………………………………………………………….. 62

3-2-2- چهل در عرفان و ادب فارسي:………………………………………………………………………………. 68

3-2-3- چهل در ضرب المثل: …………………………………………………………………………………………. 68

3-2-4- چهل در باورها و اعتقادات مردم:……………………………………………………………………………. 68

3-2-5- چهل ازديدگاه ساير اديان:…………………………………………………………………………………….. 70

3-2-6- نمود چهل در اشعار شاعران و عرفاي سبك عراقي:…………………………………………………….. 70

3-2-7- چل:………………………………………………………………………………………………………………… 74

3-2-8- اربعين:…………………………………………………………………………………………………………….. 80

فصل چهارم

بررسي عدد يك (يكتا، واحد و احد)

درآثار عرفاني سبك عراقي

4-1- عدد يك به صورت‌هاي (يكتا، واحد و احد):………………………………………………………………… 83

4-1-1- عدد يك: (يكتا)…………………………………………………………………………………………………. 84

4-1-2- واحد:………………………………………………………………………………………………………………. 87

4-1-3- احد:………………………………………………………………………………………………………………… 89

فصل پنجم

بررسي عدد سه و پنج درآثار عرفاني سبك عراقي

نتيجه گيري

5-1- عدد سه با صورت‌هاي (سه، سوّم، سيوم، سه‌ام، سيم)……………………………………………………….. 98

5-2- عدد سه در اسلام (در قرآن، احاديث و روايات):…………………………………………………………… 98

5-3- عدد سه در ساير آئين‌ها و اديان:………………………………………………………………………………… 98

5-4- سه در ادبيات فارسي:……………………………………………………………………………………………… 99

5-5- سه در ضرب‌المثل‌ها:………………………………………………………………………………………………. 99

5-6- سه در اشعار شاعران و عرفاي سبك عراقي:…………………………………………………………………. 100

7-5- بررسي عدد پنج:……………………………………………………………………………………………………. 109

8-5- پنج در اسلام (در قرآن احاديث و روايات):…………………………………………………………………. 109

9-5- كاربرد پنج در ادبيات فارسي:…………………………………………………………………………………… 111

نتيجه گيري:…………………………………………………………………………………………………………………. 126

فهرست منابع و مآخذ:……………………………………………………………………………………………………. 128

چكيده:

برخي از اعداد از ديرباز مورد توجه اقوام مختلف بوده به نحوي كه بعضي از آن‌ها جامع جميع اصناف شمارگان شده علت اين امر علاوه بر كمال تركيب، كشش و نيرويي در اين اعداد می باشد كه به آن‌ها جنبه‌ي ماوراء الطبيعي بخشيده و موجبات رجحان آن‌ها گرديده كه ضمن تمايز، آنان را زنده و كامل ساخته می باشد صفت پيشين موصوف‌هاي مختلفي زیرا هفت ايزد، هفت فلك، هفت امشاسپندان، هفت فرشته‌ي مقدس، هفت وادي سلوك، هفت شهر عشق، هفت طبقه‌ي بهشت و دوزخ، هفت دريا، هفت مردان در تصوف، هفت اقليم، چهل روز آفرينش حضرت آدم، چله نشيني شده‌اند ضمناً  در قرآن و فرهنگ اسلامي به برخي از عددها، عنايت و توجه خاص شده می باشد كه از آن جمله مي‌توان به عددهاي «سه»، «هفت»، «چهل» و … تصریح كرد. كاربرد هر يك از اين اعداد حكمتي دارد كه برخي را قرآن و روايات يادآور شده برخي را نيز علوم جديد كشف كرده می باشد. اين پژوهش برآن می باشد پنج عدد مقدس: يك، سه، پنج، هفت و چهل را با صورت‌هاي ديگر آنان از زواياي مختلف در سروده‌هاي شاعران سبك عراقي داراي مشرب عرفاني به ويژه آثار برجسته‌اي زیرا سروده‌هاي عطار، مولوي، حافظ و … را بررسي نمايد.

واژگان كليدي: اعداد مقدس، اشعار سبك عراقي، ادب فارسي.

مقدمه

حمد و سپاس خدايي كه اعداد حقيقي در بيان حقيقت او گنگ می باشد و كثرت اعداد طبيعي و صحيح  خود قرينه‌ايي براي ذات، حتي صفات او نيافته. نامتناهي بودن اعداد راهي به سوي لايتناهي او نگشوده به ناچار اعدادي براي بيان برخي حقايق او نيروي ماورايي و بار معنايي فراتر از حساب رياضي يافته بلكه قرينه‌ايي براي آن مبدا و مقصد مطلق فراروي بشر قدر مطلق سازد.

در ميان كثرت اعداد عددهاي معدودي هست كه نماد كثرت‌اند، كامل وزنده‌اند، برخلاف اعداد معمولي رياضي اين اعداد زنده، فكر آن‌ها را تا بي‌نهايت پيش مي‌برد و واقعيت را آنچنان كه هست در نظرها تجسم مي‌بخشد چنين اعدادي روح دارند و رياضيدان و بي‌سواد هر دو عظمت آن را درك مي‌كنند.

عددي ‌مانند (1) را تصور كنيد كه صفرهاي بي‌شماري پيش آن قرار گيرد اين عدد عظمت دارد اما تنها رياضي‌دان عظمت آن را مي‌شناسد ولي اعداد كامل و زنده را همه مي‌شناسند و به عظمت و گستردگي‌شان اذعان مي‌كنند.

كمال تركيب در ژرف ساخت برخي از اين اعداد برخاسته از عوامل مختلفي مانند: تيمن، شمارگان، خدايگان (رب‌النوع‌ها)، مقدسات و برخي مفاهيم انتزاعي يا حكمتي می باشد كه براي آن در كتب ديني برشمرده‌اند. بنابراين در تاريخ تفكر بشر عددشناسي و ستايش اعداد رواج داشته و برخي اعداد در نزد ملل مختلف حتي ارزش اعتقادي يافته‌اند. لذا پاره‌اي از اعداد صرفاً يك عدد رياضي محسوب نمي‌شوند بلكه عددي براي نشان دادن كمال يك مطلوب می باشد.

در ميان اعداد شمارگان: يك، سه، پنج، هفت، چهل و … داراي چنين ارزش‌هايي می باشد. ظرفيت اين اعداد متفاوت می باشد براي نمونه در انديشه‌ي اسلامي، كامل‌ترين عدد هفت می باشد اين عدد مفاهيمي زیرا آفرينش جهان كه در هفت روز انجام گرفت هفت روز هفته، هفت حسن خداداد، هفت مرحله در زندگي بشر، هفت طبقه بهشت و جهنم، هفت طبقه‌ي زمين، آسمان، هفت فرشته‌ي مقدس، هفت بار طواف كعبه، هفت اقليم، هفت شهر عشق (طلب، عشق، معرفت، استنغا، توحيد، حيرت، فقروفنا)، هفت مقام عرفان (توبه، ورع، زهد، فقر، صبر، توكل، رضا)، هفت سياره (ماه، خورشيد، تير، ناهيد، بهرام، برجيس، كيوان)، هفت دريا، هفت ايزد، در مذهب مانوي، هفت روز عزا براي درگذشتگان در ايران‌، و موارد بسيار ديگر را بيان مي‌دارد.

هفت نماد پيچيدگي و تودرتويي می باشد، بيانگر بطن در بطن بودن خلقت زمين، آسمان و هر آن چه كه عميق و ژرف و داراي وسعت می باشد اين عدد سمبل مراتب كمال و تعالي می باشد.

برخي اعداد در بين‌ ملل مختلف از اهميت خاصي برخوردارند و هر ملتي توجه خاصي به عدد هفت دارد. عدد هفت را مي‌توان در اديان و مذاهب مختلف جهان تاريخ، هنر، طبيعت، به خصوص در ادب فارسي، تصوف و عرفان جستجو و بررسي نمود.

پاره‌اي اعداد از زمان‌هاي بسيار قديم محبوب بسياري از قوم‌ها، به ويژه اقوام‌ شرقي بوده می باشد. براي مثال عدد هفت نشانه‌اي از يك دوره كامل می باشد. براي آن كمال روح و ماده قائل بوده‌اند و لذا هر جا كه لازم بوده مجموعه‌اي را بدون نقص ذكر كنند، از اين عدد «سحرآميز» بهره گیری مي‌كرده‌اند.

پس از عدد هفت به عدد چهل در قرآن و فرهنگ اسلامي توجه خاصي صورت گرفته می باشد چهل در تاريخ و فرهنگ اسلامي از جايگاه والايي برخوردار می باشد در بيش‌تر موارد بيانگر كثرت، جامعيت و كمال می باشد. چهل، عدد انتظار، آمادگي، آزمايش و تنبيه می باشد. شكل‌گيري شخصيت بشر در چهل‌سالگي، چهل سال ممنوعيت ورود بني اسرائيل به سرزمين مقدس و چهل سال سرگرداني آن‌ها، ميقات چهل شب حضرت موسي، و بعثت پيامبر گرامي اسلام حضرت محمد(ص) در چهل‌سالگي، چهل روز بر گونه سينا ماندن حضرت موسي، در باورهاي ديني و مذهبي نمود پيدا كرده می باشد.

چهل در آئين‌هاي ايرانيان نيز داراي اهميت بسياري می باشد. جشن چله (يلدا) يا جشن سده (يكي از جشن هاي ايرانيان) محاسبه ادوار نجوم برحسب دوره چهل ساله و بسياري باورهاي ديگر بيانگر اهميت اين عدد می باشد.

«عدد سه در اساطير به همراه مضربش «نه» در اساطير مختلف، نماد صلاح و كمال و اتمام می باشد. به همين دليل می باشد كه مرحله نخستين خدايان به صورت تثليث ظهور كرده می باشد (هيلنز، 1383: 497 و نشاط، 1368: 261). در آفرينش بشر نيز آئين تثليث پيداست: «مشي» و «مشيانه» و «فره ايزدي» هر سه با هم از «ريواس» مي‌رويند به طوري كه از هم قابل شناسايي نيستند (بهار، 1380: 81).

زرتشتيان اهميت ويژه‌اي براي عدد «سه» قائلند. در اين آيين آتش بر سه گونه «آذربهرام، آذرآذران و آذردادگاه» بوده، هر آتشي را سه بار تطهير مي‌كنند (بهار، 1375: 138). اصول دين زرتشت نيز بر سه اصل «پندارنيك، گفتار نيك و كردار نيك» بنيان نهاده شده می باشد آن چنانكه در زمان حسابرسي آخر زمان هم فاصله گامهاي مومن تا بهشت بر «پل چينوت»، «سه گام» ذكر شده می باشد (دانته، 1380: 1045)

گذشته از جايگاه خاص اعداد در فرهنگ بشري و توجه فلاسفه و انديشمنداني نظير ارسطو و فيثاغورث  كه عدد را منشاء و جوهر همه چيز مي‌دانستند، يا جهان را نمود نظم اعداد مي‌پنداشتند اعداد در فرهنگ ايران پيش از اسلام و بعد از آن، به صورت سعد و نحس، در زندگي فرهنگي و اجتماعي مردم، تأثیر بسزايي ايفا مي‌كرد. اين تأثیر معنوي و فرهنگي اعداد كه حاصل انديشه‌هاي انساني در دانش رياضي بود، در فرهنگ و ادب ايران نيز بازتاب يافت.

از كاربرد وسيع اعداد در علوم مختلف و كاركردهاي گوناگون ادبي، اينگونه دريافت مي‌گردد كه نظم موجود در عالم خلقت بر مقياس اعداد تنظيم گرديده می باشد.

در متون مربوط به عرفان و تصوف نيز به تقسيم‌بندي اعداد براي تصریح به باغ آفرينش و خلقت عالم تصریح شده می باشد. مثلاً آيين فتوت و جوانمردي براساس عدد سه شكل مي‌گيرد. فتيان براي پيامبري سه مرحله‌ي مهم قائل‌اند: حضرت آدم (ع) را نقطه آغاز، حضرت ابراهيم (ع) را قطب و سرانجام حضرت محمد (ص) را خاتم مي‌دانند و نيز براي بنيان فتوت سه پايه قائل‌اند؛ پايه‌گذاري آن را به حضرت ابراهيم (ع)، مرحله دوم را به حضرت علي (ع) و مرحله نهايي را به امام زمان (عج) منسوب مي‌دارند (كربن، 1385: 20).

اين پژوهش برآن می باشد اعداد مقدس كه بسامد بالايي در ادب فارسي دارند، مشخص سازد لذا عددهاي: يك، سه، پنج، هفت و چهل محور اين تحقيق خواهد بود مصاديق اين پنج عدد را در آثار منظوم سبك عراقي بركاويده حسب اهميت و بسامد آن‌ها در سبك عراقي اعداد را تنظيم نموده لذا در فصل دوم به تحليل عدد هفت كامل‌ترين عدد مقدس پرداخته شده، در فصل سوم عدد چهل، كه از لحاظ اهميت، بسامد و دايره شمول، پس از عدد هفت قرار دارد، مورد بررسي واقع شده آن گاه ديگر اعداد يك، سه وپنج در فصل‌هاي چهارم و پنجم آمده می باشد.

شيوه تحقيق مبتني بر شيوه كتابخانه‌اي می باشد و دايره تحقيق ديوان شاعران سبك عراقي خواهد بود اگر چه در تكميل مطالب اين پژوهش بسيار كوشيده هر جا نكته‌اي در خور يافته آن را با تلفيق مطالب ديگر در جاي مناسب بنشانده هنوز انديشه جابجايي و توسعه مطالب، وسوسه‌اي می باشد كه خاطرم را‌ آشفته و ذهنم را مشغول ساخته براي تشفي خويش به سخن غلامحسين يوسفي در كتاب «ديداري با اهل اقلم» تمسك جسته كه از قول عماد كاتب اصفهاني (597 ه.ق) مي‌گويد: «هيچ كس نديده‌ام كه امروز چيزي بنويسد و روز بعد نگويد اگر اين تغيير صورت مي‌‌گرفت نيكوتر بود و اگر آن موضوع اضافه مي‌گردید خوش‌تر مي‌نمود و اگر اين مطلب جلوتر قرار مي‌گرفت خوب‌تر مي‌گردید و چنان كه اين موضوع كنار نهاده شده مي‌گردید زيباتر بود. اين از بزرگترين عبرت‌هاست و دليلي می باشد بر غلبه‌ي نقص بر همه بشر (يوسفي، 1373: 14)

***ممکن می باشد هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود اما در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل و با فرمت ورد موجود می باشد***

متن کامل را می توانید دانلود نمائید

زیرا فقط تکه هایی از متن پایان نامه در این صفحه درج شده (به گونه نمونه)

اما در فایل دانلودی متن کامل پایان نامه

 با فرمت ورد word که قابل ویرایش و کپی کردن می باشند

موجود می باشد

تعداد صفحه : 142

قیمت : چهارده هزار و هفتصد تومان